سازگاری با کم آبی خراسان رضوی پایگاه جامع اینترنتی سازگاری با کم آبی استان خراسان رضوی
مطالب مرتبط
استفاده صحیح از پساب‌های شهری علاوه بر گسترش پوشش گیاهی، از یک طرف از آلودگی محیط زیست جلوگیری می‌نماید و از طرف دیگر با دارا بودن عناصر مغذی علاوه بر کاهش آلودگی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، باعث کاهش هزینه مصرف کودهای شیمیایی می‌شود.
در حال حاضر حدود ۷۰ درصد از منابع تجدیدپذیر کشور استفاده می‌شود که در هیچ نقطه دیگر جهان حتی در کشورهای پرآب چنین ریسک خطرناکی صورت نگرفته است. پیش‌بینی می‌شود سرانه فعلی استفاده از آب 1400 مترمکعب برای هر نفر در دو دهه آینده به 1100 مترمکعب در سال برای هر نفر برسد. این 1100 متر مکعب به طور متوسط است و در برخی حوضه‌ها ممکن است به 500 مترمکعب سرانه در سال برسد. در حالی که سرانه سالانه آبی کمتر از 1900 مترمکعب بر طبق شاخص های بین المللی در آستانه تنش قرار گرفته است. از این‌رو توجه جدی به استفاده از آب‌های بازیافتی در چرخه تولید و مصرف امری ضروری و حیاتی به نظر می‌رسد. یکی دیگر از اهداف مهم استفاده از پساب تصفیه خانه‌های شهرها و روستاهای کشور، برنامه ریزی برای استفاده پایدار از منابع آبی در کشور است. مدیرکل دفتر نظارت بر بهره‌برداری فاضلاب شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور اذعان داشت: از کل آبی که در منازل استفاده می‌کنیم، بطور میانگین 70 درصد آن تبدیل به فاضلاب می‌شود [1].
از این رو، آثار کمبود آب بر فعالیت‌های تولیدی و شاخص‌های کلان کشور که بسیار مهم و اساسی است نمایان است. همچنین ارتباط فقر چند بعدی خانوارها با منبع تأمین آب آشامیدنی و روش دفع فاضلاب واحد مسکونی از جمله مسائلی است که نیاز به بررسی‌های همه جانبه دارد. زیرا که استفاده از آب آشامیدنی ناسالم و دفع غیر بهداشتی فاضلاب در بین خانواده‌های فقیر کشور رواج بیشتری دارد. در شهرهای کشور فاضلاب را از طریق مجاری لوله کشی دفع فاضلاب جمع آوری و به مرکز تصفیه آن انتقال می‌دهند. اما در روستاها و مکان‌هایی که تصفیه خانه وجود ندارد، فاضلاب را در زمین جمع آوری و دفن می‌کنند یا با احداث چاه‌های جذبی آن را در دل زمین دفع می‌نمایند.همچنین دفع فاضلاب بر اساس سطح آب زیرزمینی و یا نفوذپذیری زمین نیز انجام می‌شود. در مناطقی که سطح آب زیرزمینی پایین است، از حفر چاه‌های جذبی استفاده می‌کنند. در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالا بوده یا زمین ضریب نفوذپذیری مناسبی نداشت، زمین را طوری زهکشی می‌کنند که فاضلاب بدون تصفیه بر روی رودخانه محلی منتقل می‌شود. تخلیه فاضلاب خانگی و صنعتی بدون تصفیه بر روی رودخانه‌های استان مازندران و دریای خزر علاوه بر آلودگی رودخانه‌ها و دریا، پیامدهای جبران ناپذیری در حوزه محیط زیست به همراه دارد. متأسفانه در حال حاضر اکثر شهرهایی که در کنار رودخانه واقع شده‌اند از این شیوه استفاده می‌کنند که خطر بسیار جدی بر محیط زیست و بستر دریا و آبزیانی که در دریاها گذران زندگی می‌کنند دارند. شهرهایی همچون اهواز، بوشهر نیز از این روش برای دفع فاضلاب استفاده می‌کنند. این پسماندهایی که به صورت روزانه روانه دریاهای کشور می‌‌شوند، خطرات جدی بر محیط زیست و موجودات زنده دارند. طبق اظهارات رئیس اداره شیلات شهرستان‌های نوشهر، چالوس و کلاردشت، ورود فاضلاب‌های خانگی و کارگاه های شن و ماسه به رودخانه‌ها، تغییر اکو سیستم آبزیان دریا را به همراه داشته است [2].
بی‌آبی کشور و مصرف بی حد و اندازه از منابع
ایران کشوری نیمه خشک است و اغلب دشت‌ها و شهرهای کشور از نظر منابع آب به ویژه منابع آب‌های زیرزمینی، وضعیت چندان مطلوبی نداشته و در بیشتر موارد وضعیت بحرانی دارند. با وجود کمبود آب در کشور متاسفانه در حال حاضر آب یکبار استفاده می‌شود و بازچرخانی نمی‌شود. هر موجود زنده که ناچار به مصرف آب باشد طبیعتاً فاضلاب تولید خواهد کرد. همان‌طور که اشاره شد در اجتماعات شهری بین 75 تا 80 درصد آب مصرفی به فاضلاب مبدل می‌شود. صنایع نیز آب‌های مصرفی را به فاضلاب‌های صنعتی تبدیل می‌نماید. متأسفانه توسعه سریع صنایع و بکارگیری صدها ترکیب شیمیایی نو در آن‌ها باعث پیدایش تعداد زیادی فاضلاب صنعتی گردیده که تخلیه آن‌ها به محیط زیست خصوصاً جریان‌های آب آلودگی‌های شدیدی به وجود آورده است. با توجه به روش‌های فعلی دفع فاضلاب در کشور، لزوم کنترل و هدایت پساب‌ها به منظور استفاده‌ی مجدد و کنترل آلودگی آب و خاک اجتناب‌ناپذیر است. مساله جمع‌آوری و دفع فاضلاب از دو جنبه دیگر نیز حائز اهمیت است که باید مورد توجه قرار گیرد: 1- تداخل با سیستم تامین آب آشامیدنی در مناطقی که سیستم جمع‌آوری فاضلاب با زهکشی هدایت می‌شود امکان آلودگی آب آشامیدنی که از چاه استخراج می‌شود بسیار بالاست، 2-برداشت بیش از اندازه از منابع زیرزمینی اصلی‌ترین دلیل فرونشست‌های متعدد در سراسر کشور است.
مانعی برای نابودی منابع آب
اغلب دشت ها و شهرهای کشور از نظر منابع آب به ویژه منابع آب‌های زیرزمینی، وضعیت چندان مطلوبی نداشته و در بیشتر موارد وضعیت بحرانی دارند. با این وجود متاسفانه اضافه برداشت از آب‌های زیر زمینی صورت می‌گیرد.
این در حالی است که تصفیه فاضلاب‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی، صنعتی و کشاورزی مطابق استانداردهای محیط زیست و سازمان بهداشت جهانی می‌تواند به‌عنوان منابع جایگزین خصوصا برای فصول گرم سال که مصارف شرب و غیر شرب افزایش پیدا می‌کند استفاده شود. این منابع جایگزین می‌تواند جهت مصارف شهری مثلاً در موارد زیر کاربرد داشته باشد: استفاده جهت شستشو (ماشین لباس‌شویی و شویی)، فلاش تانک‌ها، آب‌نماهای شهری، دریاچه مصنوعی، اماکن تفریحی، کارواش‌ها، آبیاری فضای سبز، وضوخانه‌ها و استفاده در مجتمع‌های مسکونی. این امر تحقق نمی‌یابد مگر با اجرایی کردن قانون اجرای سیستم بازچرخانی و تفکیک تاسیسات لوله کشی شرب و غیر شرب در ساختمان‌ها (منازل و مجتمع‌های مسکونی و سایر ساختمان‌های در حال ساخت) جهت گرفتن مجوز ساخت. با اجرای این طرح بخش قابل توجهی از فاضلاب وارد شده به محیط زیست کاهش خواهد یافت ضمن اینکه در شرایط خشکسالی و کم آبی، حجم کمتری از منابع آب برداشت خواهد شد.
کشورهای توسعه‌یافته در حالی‌که آمار بارندگی بالایی دارند اما توجه ویژه‌ای به سیستم بازچرخانی آب دارند که خود راهی برای گریز از شرایط کم‌آبی و خشکسالی است. تصفیه و بازچرخانی فاضلاب در محل مصرف می‌تواند به‌عنوان گزینه کم‌هزینه‌تر و سریع‌تر از تصفیه‌خانه‌های مرکزی مورد استفاده قرار گیرد تا آب منازل به تعداد استانداردهای مجاز بازچرخانی و مورد استفاده قرار گیرد. در سطح کلان مدیریتی، کیفیت و کمیت هر یک از این فاضلاب‌های تولیدی و فاصله‌ی مکان پساب تصفیه شده که مورد استفاده قرار خواهد گرفت متفاوت است بنابراین تصفیه‌ی پساب‌ها می‌تواند وابسته به مورد استفاده آن باشد. یعنی فناوری تصفیه‌ی هر یک از آن‌ها می‌تواند از بین اقتصادی‌ترین گزینه‌ها که از لحاظ بهداشتی و محیط زیستی نیز کمترین اثرات مخرب را داشته باشد انتخاب شود.
نتیجه‌گیری
استفاده‌ی صحیح از پساب‌های شهری علاوه بر گسترش پوشش گیاهی از یک طرف از آلودگی محیط زیست جلوگیری می‌نماید و از طرف دیگر با دارا بودن عناصر مغذی علاوه بر کاهش آلودگی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، باعث کاهش هزینه‌ی مصرف کودهای شیمیایی می‌شود.
فاضلاب خانگی تصفیه شده که فاضلاب صنعتی به داخل آن نفوذ نکرده و فاقد آلودگی‌های مربوط به فلزات سنگین باشد و از نظر شاخص‌های بهداشتی نیز محدویتی برای مصارف آب نباشد، برای آبیاری درختان غیرخوراکی، گیاهان غیرخوراکی مانند پنبه و حتی گاهی صیفی‌جات قابل استفاده است. در این گونه مصارف شاخص بهداشتی از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین باید در طراحی سیستم‌های آبیاری استفاده از مواد تشکیل دهنده‌ی فاضلاب به‌عنوان پارامترهای اصلی مورد توجه قرار گیرد.
استفاده از آب‌های بازیافتی باعث افزایش منابع آبی شده و انسان را قادر می‌سازد تا نیازهای آبی بیشتری را برآورده سازد و وابستگی کمتری به آب شیرین پیدا کند و در نهایت تاثیر منفی را بر روی محیط‌های آبی به حداقل برساند. امروزه “شعار محصول بیشتر از هر قطره آب” به تدریج سرلوحه برنامه‌های مدیریتی تمام دولت‌ها قرار گرفته و در این راستا ضرورت بهره‌گیری و گسترش استفاده از آب‌های بازیافتی هر روز بیش از پیش نمایان می‌شود. خوشبختانه ظرف دهه اخیر در کشور ایران تلاش‌های ارزشمندی جهت تصفیه فاضلاب‌های خانگی و صنعتی و جایگزینی آن‌ها با حقابه‌های آب بران از منابع آب سطحی (مخازن سدها) و زیرزمینی (چاه‌ها و قنوات) صورت گرفته است اما به نظر می‌رسد آن‌چنان که می‌بایست در سایه یک نظام مدیریتی جامع بر منابع آب نبوده و ضروریست تا با توجه به شرایط بحرانی منابع آب در کشورمان بیش از پیش به این امر پرداخته شود.
بنابراین بررسی اثرات ناشی از دفع نادرست فاضلاب خام در محیط‌های مختلف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با توجه به این اثرات سوء، طرح‌های فاضلاب به عنوانی کلیدی برای حل این معضلات و به عنوان یک نیاز ضروری معرفی می گردد. لیکن نیاز به تشویق سرمایه‌گذاران جهت تصفیه فاضلاب و همچنین نیاز به همکاری بین تمامی سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف نظیر وزارت نیرو (مسئول تصفیه فاضلاب)، وزارت کشاورزی (مسئول برنامه ریزی و اختصاص منابع و استفاده در سطح مزرعه)، وزارت بهداشت و وزارت محیط زیست (مسئول حفظ بهداشت عمومی)، سازمان‌های دیگر مانند شهرداری و بخش‌های خصوصی مربوط به کشاورزی که ممکن است به طریقی در این امر مداخله داشته باشند می‌باشد. که عدم همکاری بین سازمان‌ها و نهادهای ذکر شده اغلب منجر به عدم استفاده اصولی از آب‌های بازیافتی شده و طیف وسیعی از مشکلات را بوجود می آورند.
پانوشت
[1]– پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو- پاون
[2]– خبرگزاری جمهوری اسلامی استان مازندران- کد خبر: 82732131
